Նախորդ էջ

ԱԶԱՏ  ՄԱԹՅԱՆ

Կենսագրական

Գրքեր

Քանդակներ

​​ԱՇԽԱԽՐՀԻ ԳԵՐԲԸ 2012, Թեհրան, 133 էջ, տպաքանակ 300:Գիրքը կազմված է երեք բաժիններից.«Աշխարհի Գերբը», պարունակում է հեղինակի հիմնականում 91-94 տարիներին գրած անտիպ կամ մամուլում տպագրված բանաստեղծությունները՝  91 էջ, ինչպես նաև բանաստեղծություններ «Չընդհատվող Եղանակ» և «Անապատի Ծաղիկներ» գրքերից:  ԱՇԽԱՐՀԻ ԳԵՐԲԸ Կողոպտված ավանդատան փոշեխեղդ անկյունիցԹևակոտոր մի խաչ գտա,Ճարպոտ ծովախորշիցԺանգակեր մի խարիսխ,Լեշահոտ արահետի եզրինՄի սիրտ գտա դաշունահար,Օրերի մաշված օղակներիցՄի շղթա հյուսեցիԵվ կախեցի քո վավաշոտ պարանոցն ուՑոփ կուրծքն ի վար:    ՎՏԱՐԱՆԴԻՆ Այնպես, ի միջի այլոց:Գրում եմ դեռ վաղնջական մի բարբառով,Որ քչերն են իմացել միշտ,Եվ քչերն են կարդում հիմա,Եվ ավելի քչերն են դեռ փորձում հասկանալ: Անունս չեմ գտնում խառնիխուռն թղթերիս,մգլած մագաղաթներիս, մաշված սեպագրերիս ևաշխարհով մեկ սփռված շիրմաքարերիս մեջ:(Մոռացված աստծու անուն պիտի լինի,ընտանի օձ,որ բարի ու ահարկու սողում է ժամանակավորհյուղակիս ճերմակ օճորքին:) Հասցե չունեմ:Յոթը պորտով տարագիր եմ:Տունս կրիայի պես կրում եմ մեջքիս:Չէ՛, տունս բանաստեղծի պես կրում եմ իմ մեջև հաճախ եմ կորցնում ճամբան:Գլխատված արմավենիների, դառնահամ օվազիսների,վհատ ավանների վտարանդին եմ ես:Կպրապատ փակուղիների,նավթատար խողովակների,փողկապավոր ճիվաղների,թերաճ ձիրքերի, թերավարտգրքերի, կռտած կարոտների,անվախճան վեճերի, ճենճոտ ափսեների, լցված մոխրամանների,փարոսի, փառքի, փրփուրի վտարանդին եմ ես: Շատ եմ ապրել:Անկապ ու կցկտուր պատկերներ եմ միայն մտաբերում:Երբեմն խաղում եմ այդ պատկերների հետ:Հանում, գումարում, բազմապատկում եմ:Շոյում, հոտոտում, համտեսում եմ:Ջնջում, պատռում, ջարդոտում եմ... Բոլոր ժամանակները ներխուժում են իմ մեջ:Բոլոր գույները բաղադրվում են խելահեղ հողմապտույտի մեջ և դառնում են ճերմակ, ճերմակ, ճերմակ:Ես հմայված մասնակիցն եմ համատարած մարսողությանսպիտակ ծեսի:Միշտ այստեղ, միշտ հիմա, միշտ երբեք: Փախուստի ո՛չ ճամբա ունեմ, ո՛չ ցանկություն:Փախչելու համար պիտի քեզ մոտ լինես:Փախչելու համար պիտի քոնն ունենաս:Իմը չկար:Իմը պիտի լիներ:Նրան ես պիտի քանդակեի, նկարեի, նվագեի:Ինչի՞ց... Ո՞ր ջրից ու հողից պիտի հունցեի իմ կավը:Ո՞ր լեռնաստանից պիտի հատեի իմ ժայռաբեկորը:Ո՞ր բույսերից պիտի շաղախեի իմ երանգները:Ո՞ր աղիքից պիտի ոլորեի իմ լարը:Ո՞ր թելերից հյուսեի իմ կտավը: Ես գիր արած էի:Հմայական հուռութք էր կարել մայրս բարձիս մեջ՝գիշերվա սարսափներիս ապավեն:Հիմա քանդել եմ հուռութքը:Հին լաթի մեջ կարված թղթի մի խզբզած երիզ էր ընդամենը:Եվ ես մեծ, շատ մեծ հաշիվների մարգարեության վտարանդին էի, որի թվաբանությանը երբեք հասու չեղա:Եվ ինչի՞ս պետք: Ինձ թվում է գորտը պիտի կռռա այնպես,ինչպես կռռում է, թե ինչու՞, չգիտեմ, ինչպես չգիտեմ,թե ինչու՞ տիեզերքի կենասգրության հենց այս վայրկյանին,որ չի եղել երբեք և որ երբևե չի կրկնվելու, ես հենց այս«այս»-ն եմ գրում, հենց այս թղթին և այս լեզվով:Իսկ գորտը հենց այս պահին աշխարհի տեսնես քանիերորդկռռոցն է խրում գիշերվա գոլ խոնավության մեջև այդ կռռոցից լռությունը դառնում է անթերի:Ու՞ր է իմ գոլ գիշերը և իմ խաղաղ մոծակաշատ եղեգնուտը: Ես երգեր չեմ հորինում(հեռու ինձանից գայթակղությունն այդ եդեմական)Ես ընդամենը հովերի խոնավ ոտնահետքն եմ հոտոտումհոգնած արահետների վրա և ծառարմատի ոլորուն հյուսվածքնեմ վերծանում հողի անքանդակ ու անարձանագիր ընդերքում: Եվ հանգեր չեմ կապում:(հեռու ինձանից այդ վայելքը վերին):Բողբոջի անաղմուկ պայթյունն եմ նմանակում,ընդամենը,վարդաթերթի դալկացումն աշնան արևի տակև փշի արժանապատվությունը աղի անապատում:Այսքան: Յ.Գ.Եվ էլի մի խոսք, մարդի՛կ: Չասեք, թե ես ձեզ կախել եմաստղերի կեռերից և մորթազերծ եմ արել ձեզ նորած լուսնիհեսանած ածելիով:Ես, ընդամենը, ձեր միամիտ պատրանքների հետքն եմհոտվտացել ժանգ ու մազութ հոտող արահետների վրա: Եվ չասեք, թե անգթորեն ես խարկել եմձեր մաշկը՝ թեժ արևի տակ և ճռճռան իմ գրչով ամուլիմ մենությունն եմ քանդակել ձեր մորթու դեղնականաչմագաղաթին, գալիք բազում սերունդներին իբրև ընծա:Ես ընդամենը ձեր միգամած հայելին եմ հղկել՝ հողմավազիաղեկտուր արշավանքից ծաղկատար: Չէ՛, չասեք, թե ես ձեզ չեմ սիրել:   ԵՒ  ԲԱՆՆ  ԷՐ  ԱՐԱՐԻՉ Իջի՛ր,  ո՜վ  ազատարար  խոսք:Այս  ցավագին  քայքայումի  մասունքները                                                            սոսնձիր  միմյանց:Վերծանի՛ր  բուրող  ամբողջությունը  մենիկ  մանուշակի:Նայիր  այս  մոլոր  մոլորակին,  այնպեսԻնչպես  ես  եմ  նայում  լրած  լուսնին,Երբ  նայում  եմ,Եթե  նայում  եմ: Եղանակները  հրում  են  միմյանց: Փթթումի  և  տերևաթափի  արանքումԾառի  ճոճվող  իրանը  թվում  է  անիրական: Իջի՛ր,  ո՜վ  ազատարար  խոսք,Ո՜վ  մենավոր,  համր  թռչուն,Եվ  թող  ծառը  հնչի,Թեկուզ  չոր  ու  հատու  մի  կռինչով: Իջի՛ր:Առանց  քեզԵրգս  բառերի  շարան  էԱնվերջ,Անսկիզբ,Անբան  ... Բայց  չէ՞  որ  ի  սկզբանե  էր  բաննԵվ  բանն  էրԱրարիչ:   ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԹԱՆԳԱՐԱՆԸ Ալկոհոլիկ երեկոյի գաղջ գոլության մեջՀուշարձանները հիմնավոր նստած ենԻրենց պատվանդանին: Փոշու և մշուշի երերուն շղարշներումՍյուներն անվրդով կամարներ են պահումԵվ իրենց մուգ ստվերումՀավատացյալ մուրացիկներ են պատսպարումԵվ մոլորյալ մարգարեներ: Մոտեցի՛ր:Օրորվելով հենվիր պատմության թանգարանի                                             վեհանիստ սյուներին,Որձկա՛, միզի՛ր սրբատաշ հիմերի տակ,Ընկի՛ր, խռկա՛, մեռի՛ր ... Քեզ  թողել են հոյակերտ դամբարան,Նրանք, որ ծնունդից առաջՔեզ սիրել են:   ՆՈՅԻ ԱԳՌԱՎԸ Շուրթերի և շատրվանների հաշտության տոնին եմ սպասում,Շարականների և շրշյունների հաշտության գիշերին:Մշուշների թավիշ բաշը շոյող հովին եմ սպասում,Որ փշաքաղվեմ ու հեշտանամ: Ինձ փրկություն պետք չէ, և ո՛չ էլ փախուստԱնիծյալ այն քաղաքից,Որի կղմինդրե մեղավոր տանիքների վրաԿրակե կարկուտ է տեղալու:Մեկ է,Ետ եմ նայելուԵվ դառնալու եմ աղե հուշարձան: Ո՛չ մի անողորմ աստծու ողորմություն ինձ չի փրկելու:Ես իմ Նոյ նախահոր կտակը կարդացել եմ մինչև վերջ:Ջրհեղեղում խեղդվող անմեղ մանուկներիՄղկտոցն էր ինձ կտակել, ավա՜ղ,Եվ վերադարձող աղավնու ոչ մի փետուր: Ինձ փրկություն պետք չէ,Եվ ոչ էլ փախուստ հրդեհված քաղաքից,Ես անձրևների արծաթե բարությանն եմ սպասում,Մշուշների քնքուշ եղանակին,Ես աղավնու վերադարձող անմեղությանն եմ սպասում,Նրա խորշակներից խանձված փետուրովՄի երգ հորինելու համար:   ԱՎԵՏՈՒՄ Ժամանակը կրակոցի պես կարճ էԵվ հաջորդ քայլը,Ոչ ոք,Որտեղ է դնելու(Եվ դնելու՞ է արդյոք)Չգիտե: Քայլում,Թե՞ պարում եմ լուսնոտի պեսԽավարի սեպ եզրին ... Անմիս, անոսկոր գիշերի մեջՔամիների ընդոստ հևքը,Ո՛չ անեծք է հուշում,Ո՛չ օրհնություն: Հրեշտակները փետրախանձ թևերովԿախվել են թունավորված ամպերի                                   ծվատված փեշիցԵվ նրանց բեկուն հեկեկանքըԿաթկթում էԳլխահակ շուշանի մրոտ այտին: Մկրտության մգլած առունՍատկած վտառներ է բերում.Եվ կուսանաց վանքի խցումՊատահական ուխտավորին տրվող աղջնակըԴեռ հավատում էԱվետումի անարատ առավոտին:   ԱՆՁՐԵՎԱՅԻՆ Լուռ, ձեռնունայնԳնու՞մ եմ, թե վերադառնում,Դեպի սկիզ՞բ, թե՞ դեպի վերջ,Առավո՞տ է                 (չեմ հասկանում)                                  թէ՞ իրիկուն,գրոտվա՞ծ եմ, թե՞ ճերմակ էջ ... Ինձ թվում է, եթե խոսեմՔարով զարկված ապակու պես կփշրվեմՈւ կթափվեմ փոշոտ մայթին ...Ինձ թվում է,Ծառերի տակ ինձ սպասող նստարանին եթե նստեմ,Կանեանամ թաց պատանքում ստվերների ... Ակնոցներս կորցրել եմ,Ոչ հեռուն եմ տեսնում կարգին,Ոչ էլ մաշված կոշիկներս,Որ ոտքերիս կոշտ ու կոշկոճՄաշկն են կարծես: Ծխեմ գուցե,Բայց գրպաններս չեմ գտնումՁեռքերս էլ իմ ձեռքերը չեն.Ճչամ գուցե,Բայց անսահման իմ կոկորդիցՉի անջատվում ոչ մի հիչյուն Մութն ընկնում է:Անձրևաթաց աղյուսներիցԴանդաղ քաղվում է գոլորշին:   ՎԵՑԵՐՈՐԴ  ՕՐԸ                  Եվ Աստված ասաց. «թող լինի լույս»:                 Եվ լույս եղավ:                 Եվ Աստված տեսավ  լույսը,  որ բարի էր:                                                                                   Ծննդոց, Ա. Յ.  Տե՜ր,Առաջին օրն ինձ ստեղծեիր.Լույս կլինեի և կտեսնեիր,Որ բարի եմ ես: Լճերիդ կապույտ հայելիներում ծիծաղս է բարի,Եվ ծաղիկներիդ գունեղ գավաթում բուրմունքս է բարի,Եվ համս է բարի խաղողիդ հյութեղ ողկույզների մեջ,Թրթիռս է բարի գեղուհիներիդ թովիչ աչքերում,Ամեն իրիկուն հորիզոնիդ սեգ ուսերին հեղվող արյունս է բարի,Եվ մահս է բարի սևուկ, սևամազ գիշերիդ գրկում,Որից ծնվում է մի ոսկեմազիկ, սիրունիկ աղջիկ,Անունը Արփի, Արև, Արեգակ:Տե՜ր առաջին օրն ինձ ստեղծեիր: Տե՜ր,Ինձ երկրորդ օրն ստեղծեիր,Եվ կոչեիր ծով,Եվ կտեսնեիր, որ բարի եմ ես,Եվ զեռուներիդ կենդանի շնչով եռալս է բարի,Ջրերիս խորքում թափառող բազում գույն ու ձևերով                                                                ձկներն են բարիԵվ քարափներիդ փշրվող ճերմակ փրփուրս է բարի,Եվ ոսկեմազիկ արեգակիդ հետ խոնավ ու տաքուկ համբույրս է բարի,Եվ առագաստ ու կայմեր խորտակողԵվ խեղդամահի աղաղակն անհույսԿույր ալիքներիս որոտում խեղդողԶայրույթս է բարի...Տե՜ր, երկրորդ օրն ինձ ստեղծեիր: Ինձ երրորդ օրը ստեղծեիր, տեր,Եվ անվանեիր ծառ, խոտ, ու ծաղիկԵվ կտեսնեիր, թե բարի եմ եսԵվ ամեն ինչով գոհ եմ քեզանից: Թող որ լինեի անբեր անպտուղ ինչ որ ուռենիԵվ պոետները միամտաբարԻնձ համարեին տխուր ու լալկան.Եվ աղջկները՝ դուստրերն Եվայի,Ինձ համարեին իրենց բախտակից անբախտ սիրահարԵս ծառ էի լոկ անսեր, անկարոտՃյուղերս կախած անհոգ կարկաչող ջրերիդ վրա:Տե՜ր իմ, երրորդ օրն ինձ ստեղծեիր: Իսկ թե չորորդ օրն ինձ ստեղծեիր,Գուցե մի աստղ էլ ես կլինեիԿորած անհունիդ մի խուլ անկյունում,Ու չորորդ օրն էլ կլիներ բարի,Հավատա, Տե՛ր իմ: Ու այն ժամանակ ի՞նչ փույթ թե մարդիկԻմ առեղծվածը լուծելու համարԻնչեր կանեին:Կհնարեի՞ն աստղադիտակ ու տիեզերանավ,Չէի՞ն հնարի:Կլիներ արդյո՞ք ինչ որ Գալիլէ:Եվ հայտնությունն իր,Քահանաներիդ ահից կուրանա՞ր: Եվ արարչության քո գաղտնիքների մեջ թափանցելու,Դեպի տիեզերք մի դուռ բացելու մահացու մեղքովԿըողջակիզվե՞ր,Չէ՞ր ողջակիզվի,Ինչ որ Կոպեռնիկ, կամ Կոպեռնիկոս...Ես աստղ էի լոկ,Եվ չէի զգա մարդու խանձահոտ:Տե՜ր, չորորդ օրը ինձ ստեղծեիր: Հինգերորդ օրը ինձ ստեղծեիր,Տե՜ր ամենակալ:Ես կլինեի գորտ, թիթեռ, կարիճ,Ընձուղտ, եղջերու, անոֆել մոծակ,Ճանճ, կամ ռնգեղջուր,Ճագար, կամ ճիճու,Ծղրիդ, կամ ծիծառ...Եվ կտեսնեիր, որ բարի եմ ես, ըստ ամենայնիՈւ չեմ խանգարում,Որ հետևելով քո պատվիրանին,Աճեն, բազմանան, թե բզեզ, թե ձուկ, թե սողուն, թե հավք:Տեր, հինգերորդ օրն ինձ ստեղծեիրԵվ իրիկունը հանգստանայիր մինչև լուսաբաց: Օ՜, բազմաձև է աշխարհը քո, Տեր, ու բազմաբղետ,Ու ես, որ մի օրՔո մեծ աշխարհի ինչ որ անկյունումԾնվել եմ պոետ,Դեռ չեմ հասցրել ու չեմ հասցնի ճանաչել անգամՔո ծաղիկների բույրերը բոլոր,Եվ պետք էր միթե՞Միայն հինգ օրում հորինել այդքան բազմազանություն,Այդքան գույն ու ձև,Այդքան բույր ու համ,Կարծրություն քարի ու ծաղկաթերթի թովչություն թավիշ,Կշիռ ու ծավալ...: Մեղա՜ քեզ, Տե՛ր իմ, բյուր անգամ մեղա՜,Իմ այս մեղավոր հարցերի համար: Վեցերորդ օրըԵրևի, արդեն,Հոգնած էիր դու,Տե՜ր պարգևատու:Մնացել էիր երևի ամբողջ գիշերը արթունՈւ լուռ մտորել նոր ձևի մասին,Քո ստեղծելիք նոր արարածի,Որով և պիտի գործն ամբողջանար,Եվ պիտի իր վեհ կատարելությամբԳերազանցեր քո ողջ ստեղծածինԵվ քո հանճարը տիեզերաշեն իշխեր հասկանալ: Եվ անցար գործի,Եվ սակայն... իզուր...Բան դուրս չէր գալիս,Եվ նյութն այդպես էլ ձև չեր ստանում:Սպառվել էր, Տե՛ր, միթե՞ հանճարը քո արարչական,Ու գործը այսօր առաջ չէր գնում: Ա՜հ, երանի թե վեցերորդ օրը հանգստանայիր,Ամենապարգև,Եվ յոթերորդ օրն ինձ ստեղծեիր..., Բայց գուցե սաստիկ մենակ էիր դուՔո իսկ ստեղծած անհունության մեջ...: Եվ  այսպես, Տե՜ր իմ, եղավ, ինչ եղավ.Առար մի բուռ հող,Ալեկոծ ծովի խռով հայելումՆայեցիր դու քեզԵվ արարեցիր ինձ քո պատկերով...Տե՜ր ամենատես... մեղա՜ քեզ, մեղա՜...Հորինող էիր,Դառար պատճենող:Հոգնած աչքերով նայեցիր մի պահ.Եվ երկմտանքը ծնվեց քո հոգում.«Նմա՞ն է նա ինձ»«Բարի՞ է, թե՞ չար:» Բայց ե՞րբ է եղել պատճենը նման բնօրինակին: Եվ ինձ մատնեցիր փորձ ու փորձության... Իսկ մնացյալը դու արդեն գիտես,Տե՜ր ամենատես և ամենակալ: